Muqdisho (Caasimada Online) – Ugu yaraan 40 qof oo rayid ah ayaa lagu dilay duqeymo ay Soomaaliya ka fuliyeen diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkey tan iyo dabayaaqadii 2022, sida ay ku warramay The Washington Post oo soo xigatay dad goob-joogayaal ah — warkaas oo horseeday in si weyn dib loogu eego doorka sii ballaaranaya ee milatari ee Ankara ku leedahay Geeska Afrika.

Mid ka mid ah weeraradii ugu dhimashada badnaa ayaa dhacay Janaayo 2023, markii diyaarad aan duuliye lahayn ay ku dhufatay dad hoos fadhiya geed ku yaalla deegaanka Quracley, halkaasoo ay ku dhinteen toddobo qof oo rayid ah, oo uu ku jiray ilmo 8 sano jir ah.

“Xitaa iima aysan suurtagelin in aan carruurteyda sida Islaamka ah u mayro,” ayuu yiri Maxamed Nuur Axmed, oo 50 jir ah kana baxeen saddex wiil iyo wiil uu adeer u ahaa. “Jirkooda ayaa ahaa jeex-jeex aan la isu keeni karin.”

9-kii September 2022, weerar kale oo ka dhacay magaalada Mubaarak oo ay gacanta ku hayaan al-Shabaab ayaa lagu dilay siddeed qof — badankoodna waxay ahaayeen darawallo iyo ganacsato waddooyinka taagan — sida uu sheegay dhakhtar maxalli ah. Bishii Maarso 2025, laba weerar oo ay diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkey ka fuliyeen waqooyi-bari ee Muqdisho ayaa dilay 23 rayid ah, intooda badanna way afurayeen ayadoo ay aheyd bisha Ramadaan.

Khasaaraha dadka rayidka ah ayaa sare u kacay, ilaa heer uu Taliska Maraykanka ee Afrika (AFRICOM) — oo horey loogu dhaliilay duqeymihiisa — bilaabay inuu si cad u shaaciyo howlgal walba oo uu ka fuliyo Soomaaliya si loo kala garto weeraradooda iyo kuwa Turkey.

Iyadoo ololaha duqeymaha Ankara uu sii xoogeysanayo, diblomaasiyiin iyo falanqeeyayaal ayaa ka digaya in khasaare rayid oo kordha uu si aan ula kac ahayn uga faa’iideyn karo al-Shabaab, iyada oo kor u qaadaysa qorashadooda dagaal-yahanada.

“Soomaalidu waxay Turkiga ka dalbanayaan in uu Muqdisho badbaadiyo si kasta oo ay ku kacayso,” ayuu yiri diblomaasi reer Galbeed ah oo la hadlay The Washington Post. “Taasina waxay si lama huraan ah u keeni doontaa khasaare rayid oo hor leh, oo ay al-Shabaab si buuxda uga faa’iideysan karto.”

Saameynta sii fidaya ee Ankara

Joogitaanka Turkey ee Soomaaliya wuxuu ku bilowday sidii hawl-gal bani’aadanimo xilligii abaartii daran ee 2011, taas oo dishay in ka badan 260,000 qof. Balse tan iyo markaas, xiriirkaas wuxuu isu beddelay iskaashi istaraatiiji ah iyo mid dhaqaale oo qoto dheer oo ay Ankara la yeelatay dowladda Soomaaliya.

Tan iyo 2011, Turkey waxay:

• Dayactirtay mid ka mid ah isbitaallada ugu waaweyn Muqdisho,
• La wareegtay maamulka garoonka diyaaradaha iyo dekedda caasimadda,
• Dhistay saldhiggeeda milatari ee ugu weyn ee dibedda dalka ka baxsan, kuna yaalla Muqdisho,
• Tababartay ku dhowaad 6,000 askari Soomaaliyeed oo u kala baxa laba guuto,
• Sidoo kale aasaastay dugsi sare oo tababar ciidan ah.

Saameynta Ankara hadda waxay si weyn ugu tiirsan tahay joogitaanka milatari ee sii xoogeysanaya. Duqeymaha diyaaradaha aan duuliyaha lahayn — oo lagu fuliyo codsi ka yimaada Hay’adda Sirdoonka iyo Nabad Sugidda Qaranka — ayaa noqday tiir muhiim ah oo ka mid ah istiraatiijiyaddeeda.

Bil kahor, Ankara waxay Soomaaliya siisay laba diyaaradood oo nooca Akinci ah, kuwaas oo leh awood rarka iyo duulimaad ka sarreeya noocyadii hore. Sidoo kale, bishii la soo dhaafay waxaa Muqdisho la geeyay 400 askari oo Turkish ah — tiradaas oo ah joogitaanka milatari ee ugu weyn ee Turkey weligeed ka hirgeliso gudaha dalka.

Inkasta oo iskaashi dhow uu ka dhex jiro Ankara iyo dowladda Soomaaliya, saraakiil caalami ah ayaa sheegaya in marar badan aysan helin wax xog ah oo la xiriirta weerarada cirka ee Turkey. “Mararka qaar, bartilmaameedyo ayaa dul socda diyaarado badan oo aan duuliye lahayn,” ayuu yiri diblomaasi ku sugan Muqdisho oo la hadlay The Washington Post.

“Markii quwadihii dhaqameed ay dib uga gurteen qaar kamid ah dalalka Afrika, Ankara waxay aragtay fursad ay ku buuxiso boos banaan,” ayuu yiri Berkay Mandıracı, falanqeeye sare oo ka tirsan International Crisis Group. “Soomaaliya waxay Ankara u leedahay muhiimad istaraatiiji ah oo ku saleysan goobta ay kaga taallo marin-biyoodka muhiimka ah iyo wadiiqooyinka ganacsi ee istiraatiijiga ah.”

Dano istiraatiiji ah iyo faa’iidooyin ganacsi

Doorka sii ballaaranaya ee Turkey kuma koobna awood ciidan iyo saameyn diblomaasiyadeed. Shirkado Turkish ah ayaa helay qandaraasyo waaweyn oo qiimo sare leh gudaha Soomaaliya. Maamulka dekedda iyo garoonka Muqdisho wuxuu dhalinayaa malaayiin doolar bil kasta.

Bishii April, The Washington Post waxay shaacisay heshiis baaritaan shidaal oo lagu murmay, kaas oo dhigaya in Soomaaliya ay helayso kaliya 5% wax-soosaarka — arrintaas oo caro ka dhalisay xildhibaanno mucaarad ah. Maraakiib Turkish ah ayaa hadda si firfircoon u baaraya ceelasha shidaalka ee xeebaha Soomaaliya.

“Soomaaliya waa dal hodan ku ah khayraadka dabiiciga ah, laakiin amni la’aantu waxay caqabad ku noqotay in la suuqgeeyo khayraadkaas,” ayuu yiri Donald Yamamoto, safiirkii hore ee Maraykanka u fadhiyay Soomaaliya. “Haddii aan iska dayno saaxiibadeen, cid kale ayaa beddeli doonta, waxayna ka faa’iideysan doontaa marka Soomaaliya gaarto nabad iyo barwaaqo.”

Iyadoo Ankara ay sii qoto-dheeraynayso joogitaankeeda Soomaaliya, saameynteeduna ay sii baahsanayso, haddana cawaaqibka ayaa iyaguna sii kordhaya. Khasaare rayid oo isa soo taraya, howlgal ciidan oo aan lagu wargelin beesha caalamka, iyo heshiisyo dhaqaale oo lagu dhaliilay dulmi ayaa keenaya su’aalo laga qabo in doorka sii fidaya ee Turkey uu sababi doono xasillooni waarta, mise uu sii murjin doono xasillooni darrida dalka.